.جلد چهارم
[بخش اول]
مطالب اين مجلد:
در جلد چهارم «تاريخ اجتماعي ايران»، خوانندگان با شيوه حكومت و سازمان سياسي و اداري ايران بعد از اسلام آشنا مي‌شوند.
در قسمت اول كتاب، از آئين سياست و مملكتداري و حقوق سياسي و اجتماعي مردم، و حدود قدرت سلاطين و زمامداران، و عقيده متفكرين و صاحبنظران ايراني در اين زمينه‌ها مطالبي نقل شده است.
در مباحث بعد، از سازمان سياسي و اداري ايران، يعني از ديوان وزارت (يا ديوان خواجه بزرگ) و روش كلي وزرا و موقعيت اجتماعي و سياسي آنان سخن رفته، و در فصول بعد از يكايك ديوان‌ها يا وزارتخانه‌هايي كه سرزمين پهناور ايران را در دوران بعد از اسلام (قرون وسطي) اداره و رهبري كرده‌اند، نظير ديوان استيفا يا وزارت دارايي، ديوان عرض، سپاه يا وزارت جنگ، ديوان قضا يا وزارت دادگستري، ديوان رسائل يا دفتر ويژه سلاطين، ديوان محتسب يا سازمان شهرباني و شهرداري، ديوان بريد يا اداره پست، ديوان اشراف (يا سازمانهاي جاسوسي و مراقبت)، ديوان موقوفات يا اداره اراضي و اموال وقفي و ديگر سازمانهاي اداري و سياسي ايران بعد از اسلام سخن به ميان آمده است.
چون مطالب اين كتاب متنوع و بالغ بر 1470 صفحه مي‌باشد، مؤسسه انتشارات نگاه مصلحت چنان ديد كه جلد چهارم را در دو قسمت جداگانه تقديم خوانندگان نمايد.
ص: 7
فهرست مندرجات
فصل اول- شيوه حكومت و سازمان سياسي و اداري شيوه حكومت و سازمان سياسي و اداري ايران بعد از اسلام 11
آئين سياست و مملكتداري در دوران بعد از اسلام 16
حقوق اساسي و وظايف سياسي و اجتماعي شاه و مردم 19
چند سند پرارزش تاريخي در تشريح اصول سياست و حكمراني در دوره قرون‌وسطا 41
ازدواجهائي كه انگيزه اقتصادي و سياسي داشت 64
حكومت اسلامي پس از خلفاي راشدين 66
قدرت و اختيارات امرا و سلاطين بعد از اسلام 79
تشريفات به تخت نشستن سلطان مسعود غزنوي 96
انتظارات مردم از سلاطين 100
نظري كلي به وضع اجتماعي مردم 106
مباني حكومت در جهان اسلامي 122
نقش افكار عمومي در قرون‌وسطا 129
طرز حكومت و رژيم سياسي در ايران و ممالك همجوار 134
نتايج حكومت فردي در شرق 151
شرايط حكومت و زمامداري 171
علل ضعف و سقوط حكومتها به نظر ابن خلدون 202
مراحل مختلفي كه دولتها از آغاز تأسيس تا روز شكست طي مي‌كنند 204
مشكلاتي كه پس از مرگ يا قتل سلاطين پديد مي‌آمد 216
فرمان منع ورود امراي عظام و مقربان و ملازمان پادشاهي به خانه و كاشانه مردم 220
آيين مملكتداري به نظر شاه تهماسب صفوي 221
سازمان حكومتي در عهد صفويه 228
سازمانهاي وابسته به دربار صفوي 243
شيوه حكومت در عهد قاجاريه 251
ص: 8
فصل دوم- ديوان وزارت ديوان وزارت 273
وزرا و زمامداران در عهد صفويه 372
وزراي فتحعليشاه 394
فصل سوم- ديوان رسائل ديوان رسائل 447
ديوان رسائل در عهد مغول 480
ديوان رسائل در عهد صفويه 486
ديوان رسائل در عهد قاجاريه 492
فصل چهارم- روابط سياسي ايران با كشورهاي ديگر روابط سياسي ايران با كشورهاي ديگر 505
آيين و تشريفات پذيرائي از نمايندگان خارجي در ايران 510
سوء تدبير يك سفير 519
بيان احوال و استمداد سلطان مسعود از ارسلانخان، خان تركستان 520
فعاليتهاي سياسي بين شرق و غرب 549
اعتراض ناصر الدين شاه به مداخلات اجانب 620
پذيرائي از نمايندگان سياسي كشورهاي ديگر 622
فصل پنجم- ديوان محتسب يا سازمان شهرداري و شهرباني ديوان محتسب يا سازمان شهرداري و شهرباني در قرون‌وسطا 631
فصل ششم- اشراف و بريد ديوان اشراف و ديوان بريد سازمانهاي جاسوسي و اطلاعات و ارزش اجتماعي و سياسي آنها 667
ص: 9